In plaats van een schildwachtklieroperatie een scan?

Tot nu toe is het technisch niet mogelijk om zo'n scan betrouwbaar te maken

Het klinkt zo logisch anno 2019: een scan maken van de okselklieren om te kijken of borstkanker is uitgezaaid. Niet hoeven te opereren en klieren verwijderen (de schildwachtklieroperatie), wat bij een aantal vrouwen leidt tot langdurige klachten als een stijve schouder en ophoping van vocht in de arm (lymfoedeem). Tot nu toe is het echter technisch niet mogelijk om zo'n scan betrouwbaar te maken. Maastrichtse onderzoekers hopen daar binnen een paar jaar verandering in te brengen, via een studie met de enige PET-MRI-scanner in Nederland.

Als je de diagnose borstkanker krijgt, is de eerstvolgende vraag: zijn er ook uitzaaiingen? Op dit moment is een klassieke echo de gangbare beeldvormende techniek om dit te onderzoeken, maar deze is niet 100% nauwkeurig. Als er op de echo niks te zien is, blijkt er tijdens de schildwachtklieroperatie in 20-25% van de gevallen toch een uitzaaiing te zijn. Chirurg en onderzoeker dr. Marjolein Smidt: "Vroeger werden alle okselklieren aan de kant van de getroffen borst verwijderd: het okselkliertoilet. Daarbij vergeleken is de schildwachtklieroperatie die we nu doen al een grote vooruitgang. Hierbij halen we één of twee klieren weg, die betrouwbaar kunnen voorspellen of er uitzaaiingen zijn."

PET-MRI-scan
Na deze standaardoperatie blijkt in zo'n acht van de tien gevallen dat de klieren schoon zijn. Heel fijn natuurlijk, alleen houden veel vrouwen langdurige klachten over aan deze 'kleine ingreep'. "Dat is extra vervelend als er geen sprake was van een uitzaaiing", aldus Smidt. "Stel je voor dat je bij verdenking op galstenen een buikoperatie moet ondergaan. Dat is niet nodig, dankzij beeldvormende technieken. We hopen dat we met de PET-MRI-scanner een betrouwbaar beeld kunnen maken van de schildwachtklier, zodat we niet meer hoeven te opereren in de toekomst." Radioloog in opleiding en onderzoeker dr. Thiemo van Nijnatten maakt ook deel uit van het grote team dat nodig is om dit onderzoek te kunnen uitvoeren. "Die scanner staat nergens anders in Nederland en biedt unieke mogelijkheden voor het in beeld brengen van weke delen, zoals de klieren in de oksel." Hij hoopt dat over drie jaar de 125 patiënten gevonden zijn die nodig zijn om betrouwbaar te kunnen zeggen of zo'n scan de operatie kan vervangen.

Edinburgh
Promovendus Kees de Mooij is fulltime bezig met de studie. Om sneller de benodigde patiëntengroep bij elkaar te hebben, zocht hij samenwerking met een ziekenhuis in Edinburgh, waar ook een PET-MRI staat. De Mooij: "Ook daar moet je een groep artsen en verpleegkundigen vinden met een onderzoeksinteresse. Dat is nu gelukt en we hopen dat ze daar binnen een half jaar ook patiënten kunnen vragen mee te werken aan de studie." Van Nijnatten: "Als je dan in twee centra kunt aantonen dat het een betrouwbare techniek is, wordt de daadwerkelijke implementatie in het zorgproces ook makkelijker. Het bewijs is automatisch overtuigender."

Kleine ingreep, groot ongemak
De drie onderzoekers aan tafel kunnen niet genoeg benadrukken hoe belangrijk het is om een grote groep zorgverleners en onderzoekers te hebben die een project als dit ondersteunen. En natuurlijk moet zo'n studie gefinancierd worden. Dat doet in dit geval het Kankeronderzoekfonds Limburg, onderdeel van de Health Foundation Limburg, die fondsen werft voor wetenschappelijk onderzoek in Maastricht. Smidt: "Ik vermoed dat het verkrijgen van een andere onderzoekbeurs best lastig is voor dit onderwerp, omdat veel mensen de last van patiënten na zo'n schildwachtklieroperatie onderschatten. Ze denken misschien: Het is al zo'n kleine ingreep, dat valt toch allemaal wel mee? Maar als je als chirurg een paar keer lymfeoedeem ziet ontstaan na die ingreep, wil je begrijpen wat daar mis gaat en het het liefst voorkomen."

Goede scan maken
Dezelfde "onderschatting" van het probleem is wellicht een van de redenen dat dit onderzoek alleen in Maastricht gedaan wordt wereldwijd. Plus het feit dat PET-MRI, dus de combinatie van die twee al langer bestaande scanners, nog niet zo oud is. In een klein groepje van zo'n tien patiënten toonden de onderzoekers eerst aan dat het technisch mogelijk is een goede scan van de schildwachtklier te maken. Ze legden die beelden nog niet naast de resultaten van de patholoog na de operatie, om te checken of de scan even betrouwbaar is. Smidt: "Soms moet je je nieuwsgierigheid bedwingen als onderzoeker. Want tien scans is niet voldoende om wetenschappelijk betrouwbare uitspraken te doen. En dan loop je dus het risico dat je een wellicht veelbelovende techniek afdankt, ten onrechte." Daarom lag de focus in die eerste, kleine studie op het finetunen van de scantechniek: hoe ligt de patiënt het beste in de scanner, waar plaats je de ontvangende 'coil' op de oksel?

Studie naar kosteneffectiviteit
Behalve de check of de scan uitzaaiingen adequaat in beeld brengt, onderzoekt de studie ook de voorspellende waarde van hoe goed chemotherapie bij een bepaalde patiënt gaat aanslaan. Daarvoor wordt voor, tijdens en na de behandeling een scan gemaakt. En er loopt nog een andere studie bij het team, naar de kosteneffectiviteit van de schildwachtklieroperatie. Want een PET-MRI-scan maken is kostbaar, maar het traject bij lymfeoedeem, met kousen, fysiotherapie, ziekteverzuim en dergelijke is naar verwachting duurder, nog los van het verlies van kwaliteit van leven voor de patiënt.

Uiteindelijk verwachten de drie dat niet elk ziekenhuis een PET-MRI-scanner hoeft te hebben als deze beeldvormende techniek inderdaad de schildwachtklieroperatie overbodig maakt. Van Nijnatten: "Een paar apparaten verspreid over het land, lijkt me heel werkbaar. Als je in Roermond woont en je krijgt borstkanker, is een eenmalige rit naar Maastricht om te kijken of die operatie je bespaard kan blijven, niet zo erg."

Het Kankeronderzoekfonds Limburg zamelt geld in dat direct naar onderzoek aan de UM en het Maastricht UMC+ gaat. Met de campagne ‘Limburgse décolletés’ wil het fonds borstkankeronderzoek steunen.Bekijk meer informatie en doneer aan ‘Limburgse décolletés’.

Tags bij dit artikel:

• kosteneffectiviteit
• borstkanker
• PET-scan
• schildwachtklier
• Maastricht UMC+
• MRI-scanners
• wetenschappelijk
• scan