Geen schade aan sperma door gebruik reumamedicijn methotrexaat

Vruchtbare mannen met reuma kregen tot op heden vaak te horen dat ze geen  methotrexaat mogen gebruiken als ze proberen kinderen te krijgen

Mannen met ontstekingsreuma die graag kinderen willen, lijken veilig het geneesmiddel methotrexaat te kunnen gebruiken.

Dat blijkt uit een studie van de onderzoeksgroep van reumatoloog prof. Radboud Dolhain, die al tientallen jaren onderzoek doet naar vruchtbaarheid, seksualiteit en zwangerschap van vrouwen met reumatische ziekten. De laatste jaren doet de groep ook onderzoek naar de vruchtbaarheid van mannen.

Promovendus Luis Fernando Perez onderzocht in zijn iFAME-MTX studie minutieus het sperma van mannen die recentelijk de diagnose reuma hadden gekregen. Zij moesten nog starten met methotrexaat. Hij nam hun zaad onder de loep voordat ze het middel gingen gebruiken, en deed dat nogmaals toen ze het drie maanden hadden gebruikt.

Conclusie: methotrexaat beschadigt het zaad niet: niet het erfelijk materiaal in de spermacel en niet de beweeglijkheid van de cellen. Ook heeft het geen invloed op het aantal spermacellen per zaadlozing.

Stoppen
Dat is goed nieuws, want vruchtbare mannen met reuma kregen tot op heden vaak te horen dat ze geen  methotrexaat mogen gebruiken als ze proberen kinderen te krijgen. Perez heeft zijn studie inmiddels gepubliceerd in the Annals of Rheumatic Diseases.

Mensen met chronische aandoeningen als reumatoïde artritis en artritis psoriatica moeten in eerste instantie bijna altijd starten met methotrexaat (MTX) want het middel werkt bij de meeste patiënten goed. Vrouwen die zwanger willen worden, moeten er echter mee stoppen omdat het middel schade kan veroorzaken aan de foetus. Ook werd vaak aangenomen dat het middel schade veroorzaakt aan de spermacellen.

Wat de effecten van MTX zijn op het zaad, was nog niet grondig onderzocht. Daarom adviseerden reumatologen tot voor kort dat mannen met een kinderwens er beter mee kunnen stoppen. Met het risico dat de reuma dan weer opvlamde, met alle gevolgen van dien. Want ook een actieve ziekte is slecht voor de kwaliteit van het sperma. Bovendien heeft de libido onder de ziekte te lijden.

Geen schade
Aan deze catch 22 lijkt een einde te komen, nu uit de studie van Perez en Dolhain blijkt dat MTX geen schade aanricht  aan het sperma. De onderzoekers hebben onder andere de DNA fragmentation Index (DFI) onderzocht. Dat is het percentage DNA-schade in het erfelijk materiaal van de spermacel.

‘Er is bij iedere man altijd enige schade, maar vanaf een percentage van 20-25 procent of hoger kunnen onvruchtbaarheid en miskramen ontstaan’, legt Perez uit. ‘We ontdekten dat de DFI bij de deelnemers zelfs iets hoger was vóór het gebruik van MTX dan erna, maar dit kan nog op toeval berusten. Wel toonden we aan dat gebruik van MTX geen DNA-schade in de spermacellen veroorzaakt.’

Ook ontdekte Perez dat in de spermacellen slechts een heel lage concentratie MTX te vinden is. Dit komt omdat MTX in zaadcellen – in tegenstelling tot andere lichaamscellen – niet kan stapelen. ‘Waarschijnlijk missen de zaadcellen stofjes die voor dit stapelen verantwoordelijk zijn. Therapie met MTX kan dus veilig worden gegeven aan mannen met reuma en een kinderwens,’ zegt Perez.

Richtlijnen
De resultaten van Perez’ studie zullen ertoe bijdragen dat in de toekomst de richtlijnen voor het gebruik van MTX bij mannen met een kinderwens zullen worden aangepast, denken Perez en Dolhain. ‘Wel zijn vervolgstudies belangrijk bij mannen die MTX al langer gebruiken, én prospectieve studies naar de zwangerschappen van de partners van mannen die MTX gebruiken.’

In de spermacellen zelf heeft Perez dan wel weinig sporen gevonden van MTX, in het vocht van het sperma vond hij wel minieme concentraties. ‘De hoeveelheden zijn zó miniem dat ik niet verwacht dat die in een zwangerschap voor problemen kunnen zorgen.’

Perez toonde in 2021 al aan dat mannen met reumatische ziekten minder kinderen krijgen dan gezonde mannen. Dit was een van de allereerste grote studies naar de vruchtbaarheid van mannen met reuma. Hij vergeleek hun vruchtbaarheidscijfer met dat van gezonde mannen. Een man zonder reuma krijgt in zijn leven gemiddeld 1,7 kinderen. Mannen die nog vóór hun vruchtbare jaren inflammatoire artritis krijgen, krijgen er gemiddeld 1,3.

Taboe
Achter dat cijfer gaat vaak groot verdriet schuil. Perez hoopt dat reumatologen, maar ook mannen met reuma de uitkomsten zullen aangrijpen om over seksualiteit en kinderwens te praten in de spreekkamer. ‘Het taboe op het onderwerp moet open! Ik hoop dat reumatologen de mannen gaan helpen bij hun reis naar het vaderschap.’

Perez verzamelde voor zijn studie 20 mannen in de vruchtbare leeftijd die de recent met een ontstekingsziekte aan hun gewrichten waren gediagnosticeerd. Ook deden enkele mannen mee die al langer MTX gebruiken. De 20 mannen werd gevraagd sperma in te leveren op het moment dat ze nog moesten starten met methotrexaat. Ze moesten opnieuw sperma inleveren toen ze het middel 13 weken gebruikten.

‘De aanleg van een spermacel in de testis neemt 13 weken in beslag’, legt Perez uit. ‘We wilden kijken of methotrexaat invloed had op de aanleg van de cellen.’ De onderzoeker vergeleek het sperma van de deelnemers ook met het sperma van een groep gezonde mannen. Hij ontdekte geen significante verschillen.

Aan de studie werkten mee: de afdelingen Klinische Chemie, Andrologie, Voortplantingsgeneeskunde en Dermatologie van het Erasmus MC. De afdeling Klinische Chemie van het Amsterdam UMC. De afdelingen Andrologie en Embryologie van het Universitair Ziekenhuis Antwerpen. Het onderzoek werd gefinancierd door ReumaNederland.

Bron: Erasmus MC

Tags bij dit artikel:

• kinderwens
• Erasmus MC
• zaadcellen
• vruchtbaarheid
• ontstekingsreuma
• inflammatoire
• reumatologen
• spermacel
• testis
• reumatische ziekten