Blootstelling aan kinkhoest verbetert de reactie op een boostervaccin

Nederland vaccineert de bevolking al sinds 1957 tegen kinkhoest

Oudere kinderen hebben meer antistoffen tegen de kinkhoestbacterie dan jongere kinderen, doordat zij vaker zijn blootgesteld aan de ziekteverwekker. Ook tonen ze een sterkere afweerreactie na een boostervaccinatie tegen kinkhoest. Blootstelling is daarmee een belangrijke factor in de timing en werkzaamheid van vaccins. Dat blijkt uit een publicatie van het Radboudumc in Nature Communications.

Nederland vaccineert de bevolking al sinds 1957 tegen kinkhoest. Dat is de ‘K’ in de DKTP-vaccinatie, die kinderen drie keer krijgen in hun eerste levensjaar, en nogmaals als ze vier jaar zijn. Toch gaat de bacterie die kinkhoest veroorzaakt nog steeds rond en maakt veel mensen ziek. Dat komt doordat de vaccins heel goed beschermen tegen ernstige ziekte, maar minder goed tegen infectie met de zeer besmettelijke kinkhoestbacterie.

Wat is het effect van circulatie van de kinkhoestbacterie op een boostervaccinatie? Dat vroegen immunoloog Dimitri Diavatopoulos en promovenda Janeri Fröberg van het Radboudumc zich af. Ze onderzochten twee groepen kinderen. ‘De ene groep was tussen 7-10 jaar oud, de andere tussen 11-15’, vertelt Fröberg. ‘Ze hadden allemaal hun serie prikken uit het Rijksvaccinatieprogramma gekregen. We gaven ze een booster en keken naar de afweerreactie in de neus, vóór de booster, en een maand en een jaar daarna. We maakten in onze metingen onderscheid tussen antistoffen tegen het vaccin en tegen de bacterie zelf.’

Ziekmeldingen
Wat als eerste opviel: de oudere groep kinderen had al voor de boostervaccinatie meer antistoffen tegen de kinkhoestbacterie in hun neus dan de jongere groep. ‘Dat kan komen door blootstelling aan de bacterie’, zegt Diavatopoulos. ‘Oudere kinderen hebben langer de tijd gehad om in aanraking te komen met de bacterie zelf. Maar kinkhoestuitbraken zijn vaak heel lokaal, en blootstelling kan dus erg wisselen per regio en leeftijdsgroep.’ Om dat te controleren doken de onderzoekers in de regionale data over ziekmeldingen door kinkhoest, beschikbaar gesteld door het RIVM. ‘We zagen bij de oudere groep inderdaad meer ziekmeldingen door kinkhoest.’

Ten tweede bestudeerden de onderzoekers de reactie op de boostervaccinatie. Fröberg: ‘In de groep met oudere kinderen zagen we meer antistoffen in de neus tegen het vaccin, en een minder snelle afname van antistoffen van een maand tot een jaar na de booster. Dat is een hele interessante bevinding. Het kan betekenen dat blootstelling aan de ziekteverwekker leidt tot langdurige antistoffen in de neus na een boostervaccinatie, en daarmee mogelijk bescherming tegen de ziekte. Andersom geeft een extra vaccinatie zonder blootstelling misschien wel een minder sterke afweerreactie.’

Inzicht
De mate van blootstelling aan een ziekteverwekker blijkt belangrijk voor de reactie op een vaccin, met mogelijke consequenties voor het vaccinatieprogramma. ‘Verschillende landen vaccineren op verschillende leeftijden tegen kinkhoest, en ook het aantal boostervaccinaties wisselt’, legt Diavatopoulos uit. ‘Wij geven in Nederland kinderen een booster op vierjarige leeftijd, terwijl dat in andere landen bijvoorbeeld bij kinderen van negen of twaalf gebeurt. In ons vaccinatieprogramma gaat die prik binnenkort ook schuiven, van vier naar zes jaar oud. Onze studie ondersteunt deze latere toediening van een booster. We moeten daarbij wel rekening houden met de juiste balans tussen de circulatie van de bacterie en de ernst van klachten in mensen die besmet raken. Een beetje blootstelling kan voordelig zijn voor het effect van de vaccinatie, maar de ziektelast moet voldoende laag blijven.’

Dat vaccins goed beschermen tegen ziekte, maar minder goed werken tegen verspreiding, dat hebben we vaker gehoord de afgelopen jaren. ‘We zien parallellen met de coronapandemie’, licht Diavatopoulos toe. ‘Ook daar is de afweerreactie een samenspel tussen vaccinatie en blootstelling. De optelsom van die factoren beïnvloedt hoe goed een vaccin werkt en in welke mate je beschermd bent. Wat mij betreft gaan we in iedere studie naar een nieuw vaccin rekening houden met blootstelling, dat geeft ons veel meer inzicht in bescherming.’

Tags bij dit artikel:

• ziektelast
• bacterie
• blootstelling
• Radboudumc
• vaccin
• kinkhoest
• vaccinatie
• antistoffen
• kinkhoestvaccin
• ziekteverwekker