Bij verschillende patiëntengroepen werken vaccinaties onvoldoende

Het UMCG doet onderzoek naar de werking van COVID-19-vaccins bij nierpatiënten, longtransplantatiepatiënten en patiënten met kanker. Dinsdag 17 augustus presenteerden de eerste twee onderzoeken hun resultaten. Bij verschillende patiëntengroepen werken vaccinaties onvoldoende.

Gezin in lockdown
Tijdens een kennissessie voor geïnteresseerde media vertelde Annelies Hilgersom welke impact corona op haar leven heeft. Als niertransplantatiepatiënt kreeg in 2007 een niertransplantatie. Ze slikt medicijnen om ervoor te zorgen dat haar immuunsysteem de nieuwe nier niet afstoot. Voor patiënten zoals zij is het coronavirus extra gevaarlijk: ze kan ernstig ziek worden van het virus en de kans op overlijden is voor haar flink groter dan voor anderen.

Samen met haar gezin is Annelies al sinds het begin van de pandemie in lockdown. Zo gaat haar zoon bijvoorbeeld niet naar school. De angst dat het virus via hun zoon het huis binnenkomt is te groot. Hoewel ze aangeeft wel iets gewend te zijn, is het duidelijk dat de situatie een zware wissel op haar en haar gezin trekt. En zoals deze patiënt zijn er velen: naar schatting ruim 500.000 mensen in Nederland met een verzwakt afweersysteem lopen extra risico tijdens de pandemie en zijn daardoor flink beperkt in wat ze wel en niet kunnen doen.

Lees hier het verhaal van niertransplantatiepatiënt Annelies Hilgersom.

Belang van goed werkend vaccin
Juist voor deze kwetsbare mensen is een goed werkend en veilig vaccin heel belangrijk. De huidige beschikbare vaccins zijn echter vooral in relatief gezonde volwassenen onderzocht. Specifieke risicogroepen worden niet of slechts heel beperkt in deze studies meegenomen. Daardoor is er onvoldoende kennis over de immuunrespons van het vaccin bij patiënten waarvan bekend is dat zij een minder goed functionerend immuunsysteem hebben, als gevolg van een aangeboren aandoening, van medicatie na een transplantatie of van chemotherapie of immuuntherapie bij kanker.

Vanuit ZonMw zijn er acht studies gestart naar de werking van COVID-19 vaccins bij kwetsbare groepen. Drie daarvan worden gecoördineerd in het UMCG. Het gaat om onderzoeken naar de werking van COVID-19-vaccins bij nierpatiënten, longtransplantatiepatiënten en patiënten met kanker. De eerste twee presenteerden dinsdag 17 augustus hun eerste resultaten.

Effectiviteit bij longtransplantatiepatiënten
Coronavaccins zijn veilig voor longtransplantatiepatiënten, maar bij een flink deel van de patiënten die een longtransplantatie heeft ondergaan, is de coronavaccinatie niet of nauwelijks effectief, omdat er vrijwel geen afweerstoffen worden aangemaakt. Dit blijkt uit de eerste resultaten van het onderzoek onder leiding van longtransplantatiearts Erik Verschuuren en viroloog Coretta van Leer van het UMCG.

Veel van deze patiënten zijn nog dagelijks bang voor besmetting met het coronavirus, en velen van hen leven in voortdurende quarantaine. Zij hebben mogelijk baat bij een derde of zelfs vierde prik, maar zijn tot die tijd vooral afhankelijk van de vaccinatiegraad in hun directe omgeving en in de samenleving.

Patiënten die een longtransplantatie hebben ondergaan, krijgen medicijnen om ervoor te zorgen dat hun lichaam de nieuwe longen niet afstoot. Deze medicijnen onderdrukken de afweer, maar daardoor zijn deze patiënten ook gevoeliger voor virusinfecties, zoals het coronavirus. Het coronavirus is voor hen nog eens extra gevaarlijk, want het virus infecteert het getransplanteerde orgaan, de longen. Daarnaast duurt een infectie langer, omdat de afweerreactie wordt onderdrukt.

Een coronabesmetting is voor longtransplantatiepatiënten een stuk gevaarlijker dan voor gezonde mensen. Ze hebben een grotere kans om op de IC te belanden en om te overlijden door corona.

Werking vaccin bij nierpatiënten
In Nederland zijn circa 12.000 niertransplantatiepatiënten die afweeronderdrukkende medicijnen gebruiken, ongeveer 60.000 patiënten met nierfalen en 6.000 dialysepatiënten. Een onderzoeksgroep onder leiding van internist-nefroloog Jan-Stephan Sanders van het UMCG onderzoekt de reactie van het immuunsysteem op een COVID-19 vaccinatie bij deze drie patiëntengroepen.

Het goede nieuws: uit de eerste resultaten blijkt dat vaccinatie met een coronavaccin voor alle nierpatiënten veilig is. Ook goed nieuws: de eerste resultaten laten zien dat de immuunrespons bij patiënten met nierfalen en dialysepatiënten goed is: na twee vaccinaties hebben zij voldoende antistoffen aangemaakt. Of dit zo blijft moet verder onderzocht worden. Dit geldt echter niet voor niertransplantatiepatiënten: 43% van deze groep heeft geen afweerstoffen.

Hoeveelheid antistoffen
De onderzoekers kijken ook naar de hoeveelheid antistoffen die mensen aanmaken en in hoeverre zij het virus kunnen afremmen. Ook hierop scoren de niertransplantatiepatiënten niet goed: bij 67% worden geen of onvoldoende antistoffen gemaakt. Het gaat hierbij meestal om patiënten die kortgeleden een transplantatie hebben gekregen, patiënten met een lagere nierfunctie, patiënten die meerdere afweeronderdrukkende medicijnen gebruiken en om patiënten die afweeronderdrukkende medicijnen met de stof MMF gebruiken.

Booster
Een oplossing voor deze patiënten kan een booster zijn: één of meerdere extra vaccinaties waardoor zij alsnog voldoende antistoffen gaan aanmaken. De onderzoekers gaan effectieve toepassingen hiervan onderzoeken. Misschien kan het helpen - als het veilig is – om met bepaalde afweeronderdrukkende medicijnen (tijdelijk) te stoppen en dan te vaccineren.

Meer informatie
Binnenkort volgt ook meer informatie over het onderzoek naar de werking van het coronavaccin bij mensen met kanker, de derde studie het UMCG leidt. Op de website van ZonMw is alle informatie te vinden over de acht studies. Lees hier ook hun nieuwsbericht naar aanleiding van de kennissessie.

Gebrek aan vrijheid onderbelicht
Doordat alle onderzoeken op dezelfde manier zijn ingericht, hopen de onderzoekers en ZonMw uiteindelijk vergelijkingen te kunnen trekken tussen de verschillende patiëntengroepen. Wat in ieder geval voor allen geldt: zij zijn vooral gebaat bij een hoge vaccinatiegraad van de mensen in hun directe omgeving en in de gehele samenleving. Longtransplantatiearts Erik Verschuuren: ‘Er blijft uiteindelijk een grote groep patiënten die we niet kunnen beschermen tegen corona. In de discussie over de vrijheid die iedereen in Nederland heeft om zich wel of niet te laten vaccineren, blijft dit onderbelicht. Deze patiënten zijn vaak de wanhoop nabij, de vrijheid die zij inleveren duurt maar voort.’