De JA maakt in de Stand van de Jeugdzorg na tien jaar decentralisatie de balans op met feiten en cijfers, en verhalen uit praktijk, beleid en onderzoek

Na tien jaar decentralisatie staan de continuïteit en beschikbaarheid van jeugdzorg nog altijd onder druk. Ondanks grote inspanningen zijn veel doelen van de Jeugdwet nog niet gerealiseerd. In de derde editie van de Stand van de Jeugdzorg maakt de JA duidelijk welke patronen vooruitgang belemmeren.  Met daarbij de oproep aan de sector op om deze met elkaar te doorbreken: “Maak keuzes, voer het ongemakkelijke gesprek en wacht niet op elkaar. Er verandert pas echt iets als we samen in beweging komen.”

De JA maakt in de Stand van de Jeugdzorg na tien jaar decentralisatie de balans op met feiten en cijfers, en verhalen uit praktijk, beleid en onderzoek. De werkelijkheid blijkt weerbarstig: veel problemen van toen spelen nog altijd in de jeugdzorg, zoals financiële druk en versnippering van zorg. Er is ook goed nieuws. Het besef groeit dat het anders moet én kan. Partijen in de sector bundelen vaker hun krachten, om samen te werken aan toekomstbestendige oplossingen. Maar de opgave is complex, en de patronen die de sector in hun greep houden zijn hardnekkig.

Gebruik en kosten van jeugdzorg
Binnen de sector is nog steeds veel steun voor het idee achter de decentralisatie: organiseer de jeugdzorg zo dicht mogelijk bij huis. Maar in de praktijk lukt het nog onvoldoende om problemen integraal aan te pakken, en is de regeldruk onverminderd hoog. Net als het beroep op jeugdzorg, al zien we dat de groeiende vraag is afgevlakt. Een goede beweging om op voort te bouwen.

Door de marktwerking is het aantal jeugdzorgaanbieders exponentieel gegroeid. Veel hiervan bieden lichte jeugdzorg, zoals hulp bij opvoeding, stress of dagbesteding. De cijfers laten zien dat het gebruik van lichte zorg de afgelopen tien jaar fors is toegenomen, terwijl het gebruik van zware zorg niet of nauwelijks is afgenomen. Al met al zijn sinds de decentralisatie de kosten van de jeugdzorg meer dan verdubbeld.

Doorbreek de patronen
In de Stand van de Jeugdzorg signaleert de JA drie patronen die vooruitgang belemmeren: we maken geen keuzes, we blijven op elkaar wachten en we voeren het ongemakkelijke gesprek niet. Een voorbeeld: lichte jeugdzorg wordt vaak ingezet wanneer andere oplossingen beter zouden passen. Problemen die bijvoorbeeld veroorzaakt worden door prestatiedruk, geldzorgen in het gezin of problemen met school vragen vaak meer om sociale oplossingen in de buurt, op school, thuis of in het netwerk.

Dit onderwerp vraagt om duidelijke keuzes en het durven voeren van lastige gesprekken. En hoewel de discussie over jeugdzorg vaak draait om geld en systemen, liggen de grootste uitdagingen in het tekort aan personeel en de hoge verwachtingen van de jeugdzorg vanuit de samenleving. Ook daarover zijn ongemakkelijke gesprekken nodig.

Om de gewenste resultaten te bereiken moeten we samen de patronen doorbreken. Veel verbeteringen zijn nu al mogelijk, óók zonder grote hervormingen of stelselwijzigingen. Alle betrokken partijen kunnen zelf meer invloed uitoefenen door lokaal, regionaal en landelijk samen te werken. Annemiek van der Laan, directeur-bestuurder van de JA: “Deze Stand van de Jeugdzorg is bedoeld als appèl aan bestuurders, beleidsmakers, professionals, gemeenten en burgers. Maak keuzes, voer het ongemakkelijke gesprek en wacht niet op elkaar. Er verandert pas echt iets als we samen in beweging komen.”

Op weg naar een toekomstbestendig jeugdstelsel
Deze editie van de Stand van de Jeugdzorg is de laatste die de JA uitbrengt. Vanaf 2026 neemt de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) het stokje over. De inzichten uit deze Stand vormen een waardevol vertrekpunt voor hun nieuwe jeugdtaken, schrijven NZa-bestuurders Geranne Engwirda en Karina Raaijmakers in hun nawoord.  Zij verwijzen daarin ook naar hun recente oproep tot een bredere blik in beleid: “In onze Stand van de Zorg riepen wij onlangs de politiek en het kabinet al op tot koersvast, meerjarig beleid dat de kracht van de samenleving verbindt met structurele zorg- en ondersteuningssystemen. Die oproep geldt misschien nog wel sterker voor de jeugdzorg.”

Bron: Jeugdautoriteit