Veldonderzoek naar werking malariavaccin leverde een verrassing op

Het vaccin bevat een eiwitfragment van de sporozoïet-oppervlakte, waar het lichaam dan antilichamen tegen kan ontwikkelen

In veldonderzoek naar de werking van een malariavaccin zagen de onderzoekers, onder wie Benjamin Mordmüller van het Radboudumc, een opmerkelijk effect. Het vaccin roept een bredere respons op tegen malaria-eiwitten dan er in het vaccin zitten, schrijven ze in The Journal of Clinical Investigation.

Mosquirix (RTS,S/AS01E) is het eerste vaccin dat door de WHO wordt aanbevolen voor gebruik bij Afrikaanse kinderen om malaria te voorkomen. Dit vaccin richt zich op Plasmodium falciparum, de dodelijkste malariasoort bij de mens. Het vaccin bevat een eiwitfragment van de sporozoïet-oppervlakte, waar het lichaam dan antilichamen tegen kan ontwikkelen. De sporozoiet is het stadium van de malariaparasiet die door een muggenbeet in het lichaam van de mens terechtkomt en daar op zoek gaat naar de lever. Het vaccin is gericht om malaria precies in die fase onschadelijk te maken. Dat gebeurt dan met antilichamen die het vaccin opwekt tegen (delen van) de sporozoiet. 

Effectiviteit vaccin
Benjamin Mordmüller van de afdeling Medische Microbiologie Radboudumc heeft met het MAL076 Vaccine Immunology Consortium en Antigen Discovery Inc. onderzoek gedaan naar de werking van het vaccin in de praktijk. “We hebben bij meer dan 2000 kinderen die deelnamen aan een fase3 klinische studie gekeken naar de ontwikkeling van immuunreacties tegen 1000 malaria-antigenen”, zegt Mordmüller. “Primair kijk je dan of de kinderen antilichamen vormen tegen de belangrijke eiwitten van de parasiet en hoe dit door de vaccinatie kan worden beïnvloed.”

Bredere bescherming
Opmerkelijk genoeg zagen ze dat er niet alleen sterke reacties tegen de ingespoten eiwitten ontstonden. Mordmüller: “We vonden ook sterke reacties tegen malaria-eiwitten die geen onderdeel vormden van het vaccin. We hebben ons afgevraagd hoe dat mogelijk is. Worden gevaccineerde kinderen misschien meer blootgesteld aan malariaparasieten? Maar in de praktijk vonden we daar zelfs in een controlegroep geen aanwijzingen voor.” 

Kruisreactie
De onderzoekers denken nu dat de bredere bescherming misschien ontstaat door een soort kruis-reactie. Daarbij maakt het lichaam niet alleen antilichamen aan tegen de ingespoten eiwitten, maar ontstaat er op een nog niet opgehelderde manier een veel bredere afweerreactie. Mordmüller: “Deze off-target reacties traden op bij ongeveer de helft van de deelnemers en de herkende eiwitten vertonen geen duidelijke gelijkenissen met het vaccin. We onderzoeken momenteel of antilichamen tegen het vaccin meer dan een eiwit herkennen of dat het een zogenoemde omstander-reactie is: na een vaccinatie worden niet alleen antigeen-specifieke cellen, maar ook andere afweercellen (B-cellen) geactiveerd. Dat leidt vaak tot de productie van meer antilichamen, maar meestal is deze reactie van relatief korte duur. Vanuit het oogpunt van vaccinatie en bescherming is het belangrijkste nieuws dat de off-target reacties die bij een deel van de kinderen ontstaan een betere bescherming geven tegen malaria. Dat is een onverwachte meevaller.”

Tags bij dit artikel:

• Radboudumc
• Bescherming
• vaccin
• malaria
• malariaparasieten
• afweercellen
• WHO
• antilichamen