Immuunziekte veroorzaakt door een kleverig net

Onderzoeker ontdekt dat de spidermantactiek een belangrijke rol speelt bij het ontstaan van de zeldzame immuunziekte Systemische Lupus Erythematose (SLE)

Een witte bloedcel die net als Spiderman een kleverig net uitgooit om ziekteverwekkers te vangen. Onderzoeker Elmar Pieterse van het Radboudumc ontdekte dat deze afweertruc een belangrijke rol speelt bij het ontstaan van de zeldzame immuunziekte Systemische Lupus Erythematose (SLE). Dit inzicht biedt extra mogelijkheden voor diagnostiek en behandeling. Op 6 november promoveert Pieterse in Nijmegen.

Neutrofielen zijn de meest voorkomende witte bloedcellen in ons lichaam en spelen een belangrijke rol in het afweersysteem. Ze vormen een eerste verdedigingslinie door ziekteverwekkers, bijvoorbeeld bacteriën ‘op te eten’. Maar als dat niet lukt, bijvoorbeeld omdat de bacterie te groot is, gooit de neutrofiel een kleverig net van DNA-slierten naar buiten. Bacteriën blijven in deze zogenaamde Neutrophil Extracellular Traps (NETs) plakken, waarna speciale enzymen in de netten de ziekteverwekkers stuk knippen. Daarna worden de NETs weer opgeruimd.
 
Kapot knippen
Elmar Pieterse vond in het bloed van patiënten met de immuunziekte Systemische Lupus Erythematose (SLE) afvalstoffen die neutrofielen aanzetten tot het maken van NETs. Vooral in de nieren zorgt dit voor problemen: “De SLE-patiënten maken teveel NETs aan en hebben problemen met het afbreken ervan. Het overschot aan DNA-materiaal komt uiteindelijk in de nieren terecht. Daar ontstaat veel schade. De enzymen in de NETs die normaal gesproken bacteriën kapot knippen, gaan nu cellen in het nierweefsel kapot knippen. Door de gaten in de nierfilters lekken vervolgens eiwitten naar de urine.”
 
Opblazen
Een mogelijke oplossing kan zijn om de enzymen in de NETs te remmen met medicijnen. Alleen werkt dat niet bij alle patiënten even goed. Pieterse: “Dat komt omdat er meerdere manieren zijn waarop NETs kunnen ontstaan. De neutrofiel kan daarbij in leven blijven, maar kan zichzelf ook als het ware opblazen. Als dat laatste gebeurt, zitten er meer enzymen in de netten. Alleen dan heeft behandeling met een enzymremmer dus zin. We hebben nu een techniek ontwikkeld om NETs uit het bloed van patiënten te filteren en te karakteriseren. Zodra we weten welke variant de neutrofiel kiest, kunnen we gaan nadenken over de ontwikkeling van therapieën.”
 
Celonderdelen
SLE is een zeldzame auto-immuunziekte die bij ongeveer 6.000 patiënten in Nederland voorkomt. De ziekte leidt behalve tot nierklachten ook tot gewrichtsontstekingen, huidklachten en haaruitval. Deze klachten ontstaan omdat het afweersysteem zich richt tegen lichaamseigen celonderdelen, zoals stukjes van het DNA. Deze onderdelen komen vrij door verstoringen in de afbraak van cellen. Van SLE is bekend dat dit proces van geprogrammeerde celdood te sterk is en de opruiming van vrijgekomen celonderdelen te laag.
 
Aanvullende verklaring
Pieterse vond eiwitten die een afweerreactie oproepen ook in de NETs van SLE-patiënten. Deze zijn bij de patiënten anders van samenstelling dan bij gezonde mensen, waardoor het afweersysteem ze niet als lichaamseigen herkent. Hij vond hiermee een aanvullende verklaring voor het ontstaan van de ziekte. Pieterse: “Mijn onderzoek laat duidelijk zien dat NETs een rol spelen bij het ontstaan van SLE. Maar ook dit geldt niet voor iedere patiënt. Uiteindelijk moeten we naar een model waarbij we alle processen die een rol spelen bij het ontstaan van SLE kunnen inschatten.”

Tags bij dit artikel:

• Radboudumc
• bacteriën
• ziekteverwekkers
• witte bloedcel
• afweertruc
• immuunziekte
• SLE
• Systemische Lupus Erythematose
• verdedigingslinie
• enzymen