Nieuw mechanisme dat de activiteit van het afweersysteem regelt

Ons aangeboren afweersysteem werkt snel en aspecifiek: het ruimt alles op wat niet goed is.

Het afweersysteem ruimt niet alleen ziekteverwekkers zoals bacteriën op, maar draagt ook bij aan het ontstaan van ziektes zoals slagaderverkalking. Wetenschappers uit het Radboudumc onderzochten met collega’s uit Bonn, Dresden en Pennsylvania een nieuw mechanisme dat de activiteit van het afweersysteem regelt. Ze ontdekten onder andere dat cholesterolremmers ontstekingen tegen kunnen gaan, dat een vetrijk Westers dieet onze afweer langdurig verandert en dat zelfs onze stamcellen ontregeld kunnen zijn. 

Ons afweersysteem bestaat uit twee onderdelen: een aangeboren afweer en een verworven afweer. Beide helpen bij het bestrijden van ziekten, maar er is één groot verschil. Ons aangeboren afweersysteem werkt snel en aspecifiek: het ruimt alles op wat niet goed is. Ons verworven afweersysteem is nauwkeuriger: deze immuuncellen weten welke cellen bij ons lichaam horen en welke niet. Als ze in aanraking komen met een indringer zoals een bacterie, maken ze zowel een specifieke afweercel als een geheugencel aan. Die geheugencel kan snel in actie komen als dezelfde indringer nog een keer voorbijkomt. Toch kunnen cellen van ons aangeboren afweersysteem ook dingen onthouden. Als ze in aanraking komen met een indringer, kunnen ze geherprogrammeerd worden. Komt er vervolgens een willekeurige indringer langs, dan reageert de afweercel veel sterker. Dit noemen we ‘getrainde immuniteit’. Toch valt deze training niet altijd goed uit. Als de afweercellen te hard gaan werken, veroorzaken ze soms juist een ziekte.

Cholesterolremmer gaat ontsteking tegen
De cellen van ons afweersysteem hebben voedsel nodig om te kunnen werken, bijvoorbeeld om ontstekingsstoffen te maken die andere afweercellen aanzetten tot het opruimen van indringers. Een belangrijke energiebron is cholesterol. Onderzoekers van het Radboudumc hebben nu laten zien dat mevalonaat, een bijproduct dat bij de aanmaak van cholesterol in de immuuncel ontstaat, verantwoordelijk is voor de training van de immuuncel. De onderzoekers zagen ook dat immuuncellen van patiënten die door een genetische afwijking veel mevalonaat maken, vaker getraind zijn en meer ontstekingsstoffen maken. Dat bracht ze op het idee om statines te onderzoeken. Statines zijn bekende, goedkope, cholesterolremmers. “Deze statines kunnen inderdaad de immuuntraining remmen doordat mevalonaat niet meer ontstaat”, legt onderzoeker Siroon Bekkering uit. “Hierdoor gedragen de cellen zich weer normaal. In de toekomst kunnen we statines misschien voor verschillende ontstekingsziekten gebruiken.”
 
Hoe ons dieet ontstekingsziekten kan veroorzaken
Niet alleen ’indringers’ kunnen het immuunsysteem herprogrammeren. In een tweede onderzoek zagen de wetenschappers samen met collega’s uit Bonn hoe een Westers dieet, vol met cholesterol en vet, afweercellen in een getrainde status zet. Muizen die vier weken zo’n Westers dieet kregen en daarna vier weken een gezond dieet, hadden daarna nog steeds een veranderde afweer. Het geheugen blijft dus enkele weken doorwerken. Dit komt omdat ook de voorlopercellen van de immuuncellen in het beenmerg getraind worden. Deze stamcellen, die voor de aanmaak van afweercellen zorgen, maken nog lang na het stoppen van het dieet getrainde afweercellen. Het afweersysteem reageert dus op het Westers dieet alsof er een ziekteverwekker het lichaam binnendringt. Als het dieet een tijdje wordt gevolgd, ontstaat er langdurige ontsteking die uiteindelijk kan leiden tot bijvoorbeeld hart- en vaatziekten. Hoogleraar Vasculaire Geneeskunde Niels Riksen: “Dit betekent dat nadelige effecten van een ongezonde leefstijl wel eens langer door kunnen werken, ook als na 1 januari de goede voornemens deze leefstijl tijdelijk verbeteren“.
 
Geheugen zelfs tot in de stamcellen
In een derde onderzoek bekeken de wetenschappers samen met collega’s uit Dresden, Bonn en Pennsylvania hoe de stamcellen andere immuuncellen maken door ‘training’, en welke immuuncellen er precies ontstaan. Ook hier speelt mevalonaat een rol. Hoogleraar Experimentele Interne Geneeskunde Mihai Netea: “Eerst dachten we dat alleen het aangeboren immuunsysteem zelf kan worden getraind, maar nu blijken ook de stamcellen getraind te worden.” Deze training van stamcellen zorgt voor extra getrainde immuuncellen die nog beter indringers bestrijden. Het maakt je immuunsysteem sterker.
 
Ontsteking remmen door training tegen te gaan
De nieuwe kennis over de training van het immuunsysteem kan op verschillende manieren worden ingezet. Soms moet de training worden geremd, bijvoorbeeld bij de behandeling van ontstekingsziekten. Mogelijk kunnen statines hierbij helpen. In andere gevallen zou het juist fijn zijn om het immuunsysteem extra te trainen, zoals bij mensen met een verzwakt immuunsysteem.

Tags bij dit artikel:

• stamcellen
• ontstekingen
• aangeboren
• Radboudumc
• dieet
• bacteriën
• ziekteverwekkers
• afweersysteem
• cholesterolremmers
• vetrijk
• verworven
• immuniteit