Verslaving moet worden behandeld als een hersenziekte

Verslaving is een hersenziekte en moet als zodanig worden behandeld. Dat stelt de Amerikaanse psychiater Nora Volkow, die 8 januari het eredoctoraat ontvangt van de Universiteit van Amsterdam. Deze pionier op het gebied van verslavingsonderzoek leverde een grote bijdrage aan de emancipatie van verslaafden.

Psychiater Nora Volkow (61) is de achterkleindochter van de Russische revolutionair Leon Trotski, die op bevel van Stalin in 1940 in Mexico werd vermoord. Ze groeide op in Mexico-Stad, in hetzelfde huis waar Trotski destijds met zijn gezin woonde. Dat alcoholisme in haar familie voorkwam, heeft haar wellicht gebracht tot de plek waar ze nu zit. Ze is ruim veertien jaar directeur van het National Institute on Drug Abuse (NIDA) in Rockville Maryland in de Verenigde Staten. NIDA beschikt over een structureel budget van ongeveer 1 miljard dollar per jaar en is daarmee veruit het grootste onderzoeksinstituut ter wereld op het gebied van drugs en verslaving. Volkow: “Hier in Rockville werken ongeveer 120 wetenschappers die 10 procent van het totale budget gebruiken. De resterende 90 procent gaat naar onderzoekers elders in ons land die gelijksoortige studies doen.”

Ziek brein
Verslaving wordt vaak gezien als het gevolg van een zwak karakter en gebrek aan wilskracht. Na vele jaren onderzoek naar de neurobiologie van verslaving met onder andere PET- en functionele MRI-scans bij gezonde en verslaafde proefpersonen, weet Volkow dat die verklaring onjuist is. Ze spreekt van een serieuze hersenziekte. “Als een orgaan niet goed functioneert, heeft dat effect op het welzijn van de betreffende persoon. Bij verslaving is dat orgaan het brein.”

Dat de ene persoon gevoeliger is voor verslaving dan de andere, kan volgens Volkow verschillende oorzaken hebben. Een daarvan is genetische aanleg. Ze schat dat ongeveer de helft van de kans op verslaving door erfelijke factoren wordt bepaald. Het is dan ook niet vreemd dat verslaving aan bijvoorbeeld alcohol, nicotine of drugs veel in bepaalde families voorkomt. De psychiater benadrukt dat er ook een sterke omgevingscomponent meespeelt, zoals verwaarlozing of misbruik tijdens de kinderjaren. “Onderzoekers proberen een verklaring te vinden waarom sociale deprivatie – een gebrek aan sociale contacten en interactie – iemand meer kwetsbaar kan maken voor verslaving. Zo is aan de hand van hersenscans aangetoond dat bij kinderen die opgroeien in een weeshuis de verbindingen van de frontale cortex met dieper gelegen gebieden in het brein zijn verstoord. Je kunt dan niet zo goed meer je verlangens in bedwang houden. De omgeving is heel belangrijk, zeker wanneer je jong bent. Hoe jonger je met drugs begint, hoe kwetsbaarder je wordt om drugs te blijven gebruiken.”

Trainen van de hersenen
Het is vreselijk moeilijk om iemand van zijn verslaving af te helpen, stelt Volkow. Wetenschappers bekijken verschillende invalshoeken. Eén daarvan is het versterken van de functies van de zogenaamde frontale cortex in de hersenen. De NIDA-directeur vergelijkt het met het versterken van spieren door lichamelijke inspanning. Bij verslaafden gaat het om het trainen van bepaalde functies in die frontale cortex. Dat zijn de processen die nodig zijn om activiteiten te plannen en te sturen. Ze worden ook wel gezien als de dirigent van de cognitieve vaardigheden (de mate waarin je in staat bent om kennis en vaardigheden op te nemen en te verwerken).

Volkow: “De vraag is hoe je die functies het beste kunt trainen. Meditatie lijkt een positief effect te hebben. Door je bijvoorbeeld te concentreren op je ademhaling, oefen je die functies en versterk je de activiteiten van de frontale cortex. Ook wordt gekeken naar een combinatie van deze strategie met stimulerende middelen, zoals Ritalin, zodat de patiënt zich beter kan concentreren. Een andere manier om dit hersengebied te versterken, is via magnetische hersenstimulatie van buitenaf. Ook daarmee zijn positieve ervaringen opgedaan bij alcoholisme en nicotine- en cocaïneverslaving.”

Eetverslaving
Er zijn veel soorten verslavingen, zoals ook game-, gok-, koop-, seks- en eetverslaving. In de basis hebben ze volgens Volkow allemaal een gelijksoortige pathologie. “In alle gevallen gaat het om een onvermogen om sterke verlangens te onderdrukken als gevolg van een frontale cortex die niet goed werkt.” Om die reden denkt ze dat bewezen effectieve therapieën voor verslaving vrij algemeen inzetbaar zijn. Maar maatwerk blijft noodzakelijk, zegt ze.

Zo doet ze zelf onderzoek naar mensen die lijden aan morbide obesitas (ernstig overgewicht). “Mensen met obesitas laten ongeveer dezelfde hersenafwijkingen zien als mensen met een verslaving. Niemand wil te dik zijn, net zo min als verslaafd aan drugs. Diëten lukt vaak niet omdat ze telkens in hetzelfde patroon van overeten terugvallen. De grote hoeveelheden voedsel, dat rijk is aan vet en suiker, triggeren het dopaminesysteem. De schade in de frontale cortex veroorzaakt uitstel van beloning. Maar er zijn ook andere hersengebieden die door obesitas worden beïnvloed. De signalen naar het brein zijn bijvoorbeeld afhankelijk van de hoeveelheid vet, suiker en nutriënten in het lichaam. Bij voedsel wordt het dopaminesysteem via diverse routes indirect beïnvloed, terwijl drugs daar direct effect op hebben. Dat maakt het complexer om mensen met obesitas te behandelen. Een succesvolle manier is een operatie waarbij de maag wordt verkleind.”

Zwaktebod
Dat verslaving door veel mensen nog steeds wordt gezien als zwakheid van de persoon, stoort Volkow. “Dat stigma is het gevolg van een gebrek aan kennis en begrip. Verslaving is nog steeds onvoldoende bespreekbaar en verslaafden worden in veel landen gecriminaliseerd. Het gevolg is dat verslaafden en hun families er niet over durven te praten. Natuurlijk is het ethisch niet correct als je bijvoorbeeld gaat stelen om drugs te kunnen scoren. Normaal ben je in staat de sociale normen te volgen, maar dat mechanisme wordt door drugs juist kapotgemaakt. Het is alsof je rijdt met een auto zonder remmen. Ook al wil je stoppen, het lukt je niet.”

Eredoctoraat
Aan het verspreiden en verbeteren van die kennis wil ze als wetenschapper graag een bijdrage leveren, wat ze al vele jaren doet. Dat is ook de reden waarom de Universiteit van Amsterdam – waar evenals in het AMC veel expertise in huis is op het gebied van verslaving – haar op 8 januari een eredoctoraat zal uitreiken. Volkow hoopt dat deze gelegenheid tot meer onderlinge samenwerking zal leiden.

Werk aan de winkel in de VS
In de Verenigde Staten wil de psychiater nog een immens probleem aanpakken, namelijk de sterk toegenomen verslaving aan opioïde pijnstillers, zoals morfine en oxycodon, waarvan het leeuwendeel legaal is voorgeschreven. Jaarlijks sterven enkele tienduizenden mensen in dat land aan een overdosis. Volkow omschrijft de situatie als een noodtoestand. “Die middelen geven een sterk beloningsgevoel en ze zijn zeer verslavend. Omdat ze als pijnmedicatie worden gebruikt, denken mensen dat ze niet zo gevaarlijk zijn als bijvoorbeeld heroïne of cocaïne. Door dit misverstand is het probleem moeilijk onder controle te krijgen. Ik zie het als een uitdaging om gezamenlijk deze crisis aan te pakken en de kennis over deze middelen te vergroten en met elkaar te delen. De tijd dringt.”


Tags bij dit artikel:


Artikelen met gelijksoortige tags:


Gegevens bij dit artikel:

  • Fotograaf of fotobureau: : INGImages
  • Bron bij dit artikel: : AMC
  • Wat is de URL bij deze bron?: Website bezoeken
  • Originele titel: Geen kwestie van zwakke wil
  • Doelgroep: Zorgprofessionals, Beleidsmakers, Mantelzorgers, Studenten
  • Datum: 06 jan 2018

 


Disclaimer bij dit artikel:
Hoewel wij ernaar streven om correcte en actuele informatie te verschaffen, kunnen wij niet garanderen dat de informatie juist is op het moment waarop deze ontvangen wordt, of dat de informatie na verloop van tijd nog steeds juist is. Informatie binnen het ZorgKrant.nl en het Zorgportaal.nl netwerk zijn niet bedoeld als een medisch advies of ter vervanging van het advies van een arts en/of BIG geregistreerde professional. Op grond van de aangeboden informatie dienen derhalve geen acties te worden ondernomen zonder voorafgaand deskundig advies.


Ongewenst of inhoudelijke vragen over dit artikel?
De meeste berichten binnen onze site zijn afkomstig van onze partners, overheid, belangenorganisaties, universiteiten en kennisorganisaties, etc. Ziet u een fout of heeft u inhoudelijke feedback? neem dan contact op met de bron van het artikel!, aangegeven onderaan ieder artikel.
Ziet u een bericht welke, ondanks onze beperkte controle, ingaat tegen onze gedragscodes, de wetgving, etc. , neem dan a.u.b. contact op met onze redactie!

Aanmelden e-mail nieuwsbrief

ZorgKrant.nl is een initiatief van de stichting Care Net Holland!