Apparaten uit een fabriek in Duitsland hebben tijdens openhartoperaties meer dan honderd patiënten met de bacterie Mycobacterium chimaera besmet.

Dit blijkt uit internationaal onderzoek geleid vanuit het Radboudumc, dat is gepubliceerd in The Lancet Infectious Diseases. De bron van de infectie is opgespoord en opgeruimd, maar artsen moeten nog zeker twee jaar alert zijn op mogelijke patiënten.

“Het is een bacterie die maar zelden gezondheidsproblemen veroorzaakt”, zegt arts-microbioloog Jakko van Ingen van de afdeling Medische Microbiologie, thema Infectious Diseases and Global Health binnen het Radboud Institute for Health Sciences (RHIS) van het Radboudumc, als hij het over de Mycobacterium chimaera heeft. “Soms zit hij in drinkwater, maar dat is geen probleem. Onze maag en darmen ruimen hem gewoon op. Pas als hij op een onnatuurlijke manier in ons lichaam terechtkomt, kan hij ziekteverwekkend en zelfs levensbedreigend zijn. Mensen krijgen koorts, verliezen gewicht, zweten veel, zijn enorm moe, verliezen hun conditie; het is een langzaam slopende ziekte die je kunt vergelijken met tuberculose die je – als je niet wordt behandeld – langzaam uitteert.” 

Toeval of…?

In 2014 melden onderzoekers in Zwitserland dat zes patiënten met de bacterie zijn besmet, inderdaad via een ongebruikelijke route. Alle patiënten hebben in de maanden of jaren daarvoor een openhartoperatie gehad, waarbij ze een nieuwe hartklep hebben gekregen. Op een of andere manier zijn die hartkleppen kennelijk besmet geraakt. De Zwitsers verdenken de heater-cooler, die vaak in operatiekamers (OK’s) is te vinden. Het is een apparaat met een element dat via een waterreservoir het bloed van hartpatiënten kan afkoelen of juist verwarmen.

Het lijkt een toevalstreffer, een eenmalige besmetting van enkele patiënten in Zwitserland. Totdat Van Ingen, die vaak als mycobacterium-specialist door artsen wordt geraadpleegd, een telefoontje krijgt van een collega in Duitsland. Daar hebben ze waarschijnlijk ook een patiënt. Na verder onderzoek weten ze het zeker, want op de geïnfecteerde hartklep vinden ze inderdaad dezelfde bacterie. Het beestje zit daar óók in de heater-cooler. 

Alarmbellen

“Stom toeval”, zegt van Ingen, “maar in dezelfde week werd ik gebeld door een Nederlandse arts. Hij had een patiënt bij wie de geïmplanteerde hartklep niet goed functioneerde. Na een operatieve verwijdering bleek op die klep óók Mycobacterium chimaera te zitten. Zwitserland, Duitsland, Nederland…alle alarmbellen gingen af. Na overleg met Joost Hopman, gespecialiseerd in infectiepreventie, konden we maar een conclusie trekken: hier was sprake van een internationale uitbraak.”Van Ingen meldt het probleem bij de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ). Hij plaatst het onderwerp op de agenda van Europese deskundigen en waarschuwt Nederlandse arts-microbiologen, longchirurgen, infectiologen en ziekenhuizen. Hebben ze de afgelopen jaren misschien patiënten gemist? Bestaat de dreiging op infectie nog steeds? En nauw daarmee samenhangend: wat is de bron van al deze infecties? 

Bacteriën rondblazen 

Van Ingen: “In Nederland sporen we uiteindelijk vier patiënten op die allemaal een nieuwe hartklep of andere prothese hebben gekregen via een openhartoperatie. Bij al die patiënten stond een heater-cooler op de OK en bij onderzoek vonden we in deze apparaten inderdaad de bewuste bacterie. Ook in Duitsland, Zwitserland en Engeland vond dergelijk onderzoek plaats. We hebben het probleem ook gemeld bij het European Centre for Disease Prevention and Control, omdat het een Europees, misschien wel mondiaal probleem kon zijn. Terugzoekend hebben we sinds 2013 meer dan honderd gevallen gevonden.”Gaandeweg werd duidelijk dat de bacterie waarschijnlijk via de lucht werd verspreid. De waterbak van het apparaat is niet waterdicht en heeft een krachtige ventilator die de bacterie de lucht in kan blazen. Daardoor maakt het apparaat ook vrij veel geluid, wat achteraf gezien een geluk bij een ongeluk was. Van Ingen: “Om van het ‘irritante’ geluid af te komen hadden veel ziekenhuizen, waaronder het Radboudumc, het apparaat buiten de OK opgesteld. Om die reden zijn daar geen infecties met deze bacterie opgetreden. In Nederland hebben we na overleg besloten dat deze apparatuur overal van de OK af moet om verdere infecties te voorkomen.” 

Bron gevonden

Bleef de vraag, waar de infecties nou precies vandaan kwamen. Werd elk afzonderlijk apparaat geïnfecteerd door bacteriën die ter plekke meekwamen met het koelwater? Of was er nog iets anders aan de hand? Om daarop een antwoord te formuleren werden meer dan 250 verschillende monsters onderzocht waarin de bacterie was aangetroffen. Van Ingen: “Van al deze Mycobacterium chimaera bacteriën werden de genen met whole genome sequencing letter voor letter in kaart gebracht. Zo herken je niet alleen verschillende stammen, maar kun je ook een soort familiestamboom maken. Die stamboom toonde aan dat al die infecties één bron hadden. Via onderzoek bij één van de twee fabrikanten weten we vrijwel zeker dat de betreffende apparaten daar zijn geïnfecteerd gedurende het productieproces.”

De publicatie in The Lancet Infectious Diseases geeft aan dat de infectiebron van deze uitbraak is gevonden en opgeruimd. Toch moeten artsen nog zeker twee jaar alert zijn op eventuele nieuwe patiënten, stelt Van Ingen: “We hebben bij andere patiënten gezien dat ze soms pas vijf jaar na de infectie ziek worden. Omdat we deze heater-coolers tot eind 2014 uit de OK hebben gehaald, blijft het tot eind 2019 mogelijk dat zich openhartpatiënten melden met deze infectie. In Nederland zijn de artsen daarover geïnformeerd via hun beroepsverenigingen.”