De afgelopen vijf jaar hebben ActiZ en de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN) grote stappen gezet naar een rookvrije zorg

Als cruciale plek in de samenleving is er voor de zorg een duidelijk doel gesteld in het Nationaal Preventieakkoord. Namelijk: in 2030 is de gehele zorg rookvrij. De afgelopen vijf jaar hebben ActiZ en de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN) grote stappen gezet naar een rookvrije zorg. Wat begon met de ondertekening van de intentieverklaring ‘Maak de zorg rookvrij’ in 2020, is uitgegroeid tot een breed gedragen beweging binnen de ouderen- en gehandicaptenzorg. Er zijn waardevolle samenwerkingen ontstaan en de bewustwording over het belang van een rookvrije zorgomgeving is gegroeid. Toch zijn we er nog niet. ActiZ blikt samen met aanjagers rookvrije zorg, Tjerk Jonker en Suzanne Mol, terug op de afgelopen jaren en kijkt vooruit naar wat er nodig is voor de toekomst.

Bewustwording groeit
Zorg en roken gaan niet samen. Tjerk Jonker en Suzanne Mol hebben zich de afgelopen drie jaar ingezet om de bewustwording en samenwerking op dit onderwerp te vergroten bij ouderen- en gehandicaptenzorgorganisaties. En niet zonder succes. Vijf jaar geleden waren er nog maar weinig zorgorganisaties aan de slag met rookvrij. Dat is nu wel anders. De meeste organisaties zijn er inmiddels actief mee bezig of zijn zelfs al helemaal rookvrij. ‘Waar roken in de zorg vroeger als ‘normaal’ werd beschouwd, zien we nu steeds vaker dat medewerkers zich inzetten voor een rookvrije werkplek’, vertelt Suzanne. ‘We krijgen vaker positieve reacties van medewerkers en cliënten.’ 

Concrete stappen richting rookvrij
Tjerk: ‘We hebben in de afgelopen drie jaar voor en met zorgorganisaties gewerkt. Een ervaring die veel indruk op mij heeft achter gelaten is dat een zorgorganisatie besloot na deelname aan een kennissessie om per direct een rookvrij beleid in te voeren. Dat getuigde van moed en vastberadenheid, vooral nadat wij hoorden welke reacties zij kregen. Cliënten waren boos en snapten er in eerste instantie niets van. Maar nadat het hen goed werd uitgelegd – dat het niet gaat om verplicht stoppen met roken, maar om het recht op schone lucht – ontstonden er mooie gesprekken. Twee weken later spraken we enkele cliënten opnieuw en vertelden ze met trots dat ze (toch) gestopt waren met roken.’ 

Hun grootste succes? ’Het concrete 4-stappenplan voor het rookvrij maken van organisaties, zodat zij niet alleen een rookvrij beleid kunnen invoeren maar dit ook kunnen borgen,’ vertelt Tjerk. Dit stappenplan is speciaal ontwikkeld voor de ouderen- en gehandicaptenzorg op verzoek van veel leden van ActiZ en VGN. In deze branches is de overstap naar een rookvrije omgeving uitdagender dan in ziekenhuizen. Dit komt doordat cliënten en bewoners hier langer verblijven en de band tussen zorgprofessionals en bewoners intensiever is. Juist daarom is een doordachte aanpak belangrijk.

Een andere belangrijke stap die is gezet is de opkomst van zelflerende, regionale netwerken. Suzanne herinnert zich de eerste netwerkbijeenkomst in 2022: ‘De hoge opkomst en het enthousiasme van de deelnemers overtroffen onze verwachtingen. Het delen van praktijkvoorbeelden en ervaringen zorgde voor een golf van motivatie. De blijvend hoge opkomst bij latere bijeenkomsten bevestigde dat we op de juiste weg zaten.’

Een traject van pieken en dalen
Niet alle initiatieven waren even succesvol. Tjerk: ‘Zo organiseerden we een ideeënwedstrijd om creatieve en vernieuwende plannen over rookvrije zorg te delen, maar we betrokken niet voldoende leden en leden waren toen nog vooral bezig met het opstellen van rookvrij-beleid en nog niet de toepassing hiervan in de praktijk. Daaruit leerden we hoe belangrijk het is om vanaf het begin alle belanghebbenden mee te nemen en goed te letten op de timing.’

Als ze opnieuw konden beginnen, zouden ze nóg meer nadruk leggen op de betrokkenheid van medewerkers en cliënten bij het ontwikkelen van rookvrij beleid en de implementatie hiervan. Suzanne: ‘Daarnaast is bestuurlijke steun een belangrijke factor. De combinatie van draagvlak op de werkvloer en steun vanuit het management vergroot de kans op succes.’

'De norm moet verschuiven: roken mag niet langer een middel zijn voor gesprekken, beloningen of troost in de zorg.' Tjerk Jonker \ Aanjager rookvrije zorg

Zorgorganisaties aan zet
Om de zorgsector binnen vijf jaar volledig rookvrij te maken, zijn maatwerkadvies en ondersteuning nodig. Tjerk: ‘Er is veel ontwikkeld door organisaties als ActiZ, VGN, Trimbos en Pharos, zoals een stappenplan en regionale netwerken. Nu is het aan de leden zelf om rookvrij beleid vorm te geven en de intentieverklaring na te leven. Daarnaast zijn bewustwordingscampagnes en het blijven delen van praktijkvoorbeelden van groot belang.’

Het actief betrekken van medewerkers en bewoners is dé manier om rookvrije zorg te borgen in de organisatie. Suzanne: ‘Dit kan door ambassadeurs aan te stellen binnen de organisatie, van de bestuurstafel tot de cliëntenraad. Zij kunnen het rookvrij beleid uitdragen en ondersteunen. Daarnaast is het intensief en structureel betrekken van cliëntenraden nodig voor het succes van een rookvrije organisatie.’

Ook het structureel inbedden van rookvrij beleid is belangrijk voor de borging. Tjerk: ‘Rookvrij vraagt om een lange adem en heb je in twee tot vijf jaar gerealiseerd.’ Een lange termijn aanpak is dus essentieel. Suzanne: ‘Rookvrij beleid moet worden geïntegreerd in bredere thema’s zoals veiligheid, gezondheid en duurzaamheid. De norm moet verschuiven: roken mag niet langer een middel zijn voor gesprekken, beloningen of troost in de zorg.’

Tjerk vult aan: ‘Roken kost de zorg veel. Uit onze eerdere factsheet blijkt dat rookvrije zorgorganisaties 28% minder verzuim hebben en dat roken gemiddeld 20 werkdagen per jaar verloren laat gaan door inefficiëntie, pauzes en verminderde focus. Juist in een krappe arbeidsmarkt is het waardevol om als zorgorganisatie te kijken waar winst te behalen is. Laten we elkaar blijven inspireren en motiveren, ook als het lastig wordt. Samen kunnen we een gezonde, rookvrije omgeving creëren voor iedereen.’

Ook aan de slag met rookvrij?
Bekijk hier het concrete stappenplan vol met voorbeelden uit de praktijk. En bekijk hier de ActiZ agenda om je aan te melden voor de aankomende regiobijeenkomsten Noord, Midden en Zuid. 

Naar het stappenplan

Bron: ActiZ