/b_650_0265.jpg)
Onderzoekers hadden al het vermoeden dat vruchtbaarheid iets te maken moest hebben met genetica
Op welke leeftijd een vrouw in de overgang komt, ligt deels besloten in haar DNA. Vooral genen voor onderhoud en reparatie van DNA zijn bepalend. Dat blijkt uit onderzoek waaraan Rotterdamse wetenschappers meewerkten.
Dat vruchtbaarheid iets te maken moest hebben met genetica, vermoedden de onderzoekers al, vertelt gynaecoloog prof. Joop Laven van het Erasmus MC. Maar dat vooral de genen voor reparatie en onderhoud van DNA belangrijk zijn, was een verrassing. ‘Ik dacht: we vinden vast genen die de rijping van de eicellen beïnvloeden. Maar niks bleek minder waar.’
Menopauze
De wetenschappers onderzochten het genetisch materiaal van ruim 200.000 vrouwen, van wie bekend was op welke leeftijd ze in de menopauze waren gekomen. Ze vonden 290 genetische varianten die invloed hebben op de leeftijd waarop de menopauze begint. Laven: ‘Omdat de menopauze wordt voorafgegaan door een periode van onvruchtbaarheid en verminderde vruchtbaarheid, hebben we daarom ook genen gevonden die samenhangen met vruchtbaarheid.’ Veel van de gevonden genen hebben een rol bij het onderhoud en reparatie van DNA, in zowel geslachtscellen als gewone lichaamscellen.
Ter controle toetsen de onderzoekers de 290 varianten in een andere populatie van bijna 300.000 vrouwen. Daar lieten de varianten veelal dezelfde effecten zien op de menopauze-leeftijd. Laven en een zestal collega’s uit het Erasmus MC- allen lid van een groot internationaal consortium- publiceerden hun bevindingen in het toonaangevende wetenschappelijke tijdschrift Nature .
Schade aan eicellen
Hoe beter DNA-reparatie en onderhoud werkt, hoe langer de vruchtbare periode. Dat zit zo: een vrouw wordt geboren met een beperkte voorraad eicellen. In de loop van de jaren lopen die eicellen schade op, door roken, overgewicht, andere slechte leefgewoonten en door blootstelling aan allerlei stoffen en straling die DNA-schade veroorzaken. Dat verklaart ook de verhoogde kans op een kind met aangeboren afwijkingen bij oudere moeders. Hun eicellen hebben schade opgelopen die op latere leeftijd te groot is om nog goed gerepareerd te worden. Als het lukt om de DNA-schade goed te herstellen, blijven meer ‘goed gerepareerde’ eicellen over en is de vruchtbare periode dus langer.
De start van de menopauze is een verklikker voor hoe goed DNA wordt gerepareerd en onderhouden
De nieuwe conclusies sluiten aan bij eerdere bevindingen bij de Sami, de inheemse bewoners van Lapland. Sami-vrouwen gebruiken geen anticonceptie, dus zijn een ideale groep om de natuurlijke veroudering en de samenhang met vruchtbaarheid te bestuderen. Wat bleek? De vrouwen die nog kinderen kregen op latere leeftijd – tussen de 40 en 45 jaar – werden vaker 90 jaar of ouder.
‘Blijkbaar bepaalt de veroudering van je lichaam mede hoe lang de vruchtbare periode zal duren. Daarmee vervalt het oude adagium dat je begint te verouderen nadat de menopauze is ingetreden. Het is dus eerder zo dat de menopauze het gevolg is van veroudering en dat veroudering vooraf gaat aan de menopauze. De start van de menopauze is als het ware een verklikker voor hoe goed DNA wordt gerepareerd en onderhouden’, stelt Laven.
PCOS langer vruchtbaar
Van vrouwen met polycysteus ovariumsyndroom , ofwel PCOS – een syndroom waarbij meerdere cystes op de eierstokken zitten, was al bekend dat ze langer vruchtbaar zijn dan vrouwen zonder PCOS. Ook dat blijkt te maken te hebben met DNA-reparatie, bleek uit eerder onderzoek waaraan de onderzoeksgroep van Laven meewerkte.Vrouwen met PCOS hebben meer van de betere varianten van de genen die voor DNA-reparatie en -onderhoud zorgen.
Die goede genen blijken vrouwen met PCOS ook te gebruiken. Toen de onderzoekers naar hun embryo’s keken die via IVF waren verkregen, bleken deze veel gezonder te zijn en minder DNA-schade te hebben dan embryo’s van soortgelijke vrouwen van dezelfde leeftijd zonder PCOS. Laven: ‘Dat verklaarde vervolgens volledig waarom vrouwen met PCOS vaak nog wel kinderen kunnen krijgen na hun veertigste levensjaar terwijl dat voor vrouwen zonder PCOS bijna onmogelijk lijkt.’
Vroege overgang
Voor vrouwen die vervroegd in de overgang komen – grofweg voor hun 40ste jaar – geldt precies het omgekeerde dan voor vrouwen met PCOS. Vrouwen met primaire ovariële insufficiëntie (POI) , zoals een vervroegde overgang wordt genoemd, hebben veel van de genetische varianten die wijzen op een minder goede reparatie van het DNA. Dat zorgt niet alleen voor een kortere vruchtbare periode, maar verhoogt ook de kans op andere aan veroudering gerelateerde ziekten zoals alzheimer, diabetes en hart- en vaatziekten.
Voor vrouwen wiens moeder vroeg in de overgang is gekomen, heeft Laven daarom een advies. ‘Een medicijn om DNA-reparatie te verbeteren hebben we niet. Maar we weten dat gezonde voeding een gunstig effect heeft op veroudering in algemene zin. In de toekomst zouden we zelfs de genen die we nu hebben gevonden kunnen gebruiken om vrouwen advies te geven over gezondere veroudering.’
Tags bij dit artikel:
/a_650_1843.jpg)
/G_650_223.jpg)
/G_650_157.jpg)
/d_650_0059.jpg)
/f_650_0081.jpg)
