Op zoek naar een hiv-vaccin van wereldklasse

In 2022 stierven meer dan 600.000 mensen aan hiv-gerelateerde oorzaken en raakten meer dan 1,3 miljoen mensen geïnfecteerd

Wereldwijd zijn er naar schatting 40 miljoen mensen met hiv, het virus dat aids veroorzaakt. Tweederde van deze groep woont op het Afrikaanse continent. In 2022 stierven meer dan 600.000 mensen aan hiv-gerelateerde oorzaken en raakten meer dan 1,3 miljoen mensen geïnfecteerd. Er bestaat nog geen vaccin tegen de - na tuberculose - tweede dodelijkste infectie ter wereld. Projectleider Rogier Sanders van Amsterdam UMC is positief over de mogelijkheid een vaccin te ontwikkelen, met financiële steun van de Bill & Melinda Gates Foundation.

"We hopen een preventief vaccin te kunnen ontwikkelen door immunogenen te ontwerpen en te testen die neutraliserende antistoffen tegen hiv opwekken. Tot nu toe is dit nog niemand gelukt", zegt Sanders, hoogleraar Virologie aan Amsterdam UMC. Volgens Sanders zijn er echter redenen om positief te zijn. "Er is momenteel veel optimisme op het gebied van hiv-vaccins. Er zijn behoorlijk wat positieve resultaten uit verschillende vroege-onderzoeksfasen naar experimentele vaccins die een afweerreactie uitlokken tegen een breed scala aan hiv-varianten", legt Sanders uit. "Alle vaccins die tot nu toe gefaald hebben, waren niet in staat om neutraliserende antistoffen op te wekken, laat staan breed neutraliserende antistoffen. Maar er is intussen een hele mooie vooruitgang geboekt."

Voortbouwen op vooruitgang
Zijn team, dat bestaat uit onderzoekers van Stanford University, Weill Cornell Medical College en de Universiteit van Louisiana, wil voortbouwen op deze 'mooie vooruitgang' door een vaccin te ontwikkelen dat zich specifiek richt op zeldzame immuuncellen die in staat zijn antistoffen te maken die het virus neutraliseren. Dit proces, dat bekend staat als 'Germline Targeting', begeleidt het immuunsysteem zodanig dat het antistoffen produceert die reageren op een hiv-infectie. In een onlangs in Science gepubliceerd onderzoek is al aangetoond dat dit proces werkt.

Sterke verdedigers
Het team van Sanders is momenteel ook bezig met een eigen onderzoek naar een vaccin dat antistoffen kan produceren. De volgende stap is het ontwikkelen van manieren om de afweerreactie te stimuleren door middel van een proces dat bekend staat als 'priming, shaping and polishing'. Daarbij leggen de immuuncellen een ontwikkelingstraject af om sterkere verdedigers te worden. "Zie de menselijke immuuncellen als een jeugdvoetbalteam. Eerst scout en rekruteert het vaccin de talenten uit dit jeugdteam, en zodra de juiste cellen zijn voorbereid (priming), en door meerdere trainingsfasen zijn gegaan (shaping), worden de getalenteerde spelers vervolgens gepolijst (polishing) tot voetballers van wereldklasse”, zegt Sanders. Dit proces kan uiteindelijk leiden tot een afweerreactie die sterk genoeg is om een hiv-infectie af te weren en dus tot een volledig functionerend vaccin.

Ongebruikelijke eigenschappen
Hoewel dit eenvoudig klinkt, heeft de jacht op een hiv-vaccin virologen voor vele raadselen gesteld. Sinds de jaren ’80 is er nog steeds geen succesvolle fase-III-studie onder een grote groep proefpersonen geweest. Dit komt vooral door de ongebruikelijke eigenschappen van hiv. "Er zijn zoveel zaken om rekening mee te houden”, legt Sanders uit. "Er zijn een aantal redenen waarom het zo moeilijk is om een vaccin te maken en één daarvan is de diversiteit van het virus. Een tweede moeilijkheid ligt in de structurele of chemische eigenschappen van het eiwit dat om het virus heen zit, en dat cruciaal is voor vaccins.” Het team van Sanders heeft onlangs een belangrijke stap gezet met een ‘priming’ vaccin dat in een fase I-studie in proefpersonen in New York, Washington en Amsterdam (in Amsterdam UMC), werd getest. “We hebben goede hoop dat het uiteindelijk gaat lukken om een effectief vaccin tegen de vele varianten van hiv te ontwikkelen. Hopelijk maakt dat een einde aan de voortdurende ellende die het virus met zich meebrengt”, aldus Sanders.

Met de subsidie van €4,5 miljoen van de Gates Foundation hopen Sanders en zijn team hun doelen binnen vijf jaar te bereiken.
 
Bron: Amsterdam UMC

Tags bij dit artikel:

• onderzoek
• preventie
• vaccin
• verbeteren
• hiv
• Amsterdam UMC