De moleculaire analyses moeten op termijn ook meer inzicht gaan verschaffen in de afstotingsverschijnselen door antistoffen

Klinisch patholoog Marian Clahsen-van Groningen van het Erasmus MC Transplantatie Instituut ontwikkelde met een team een nieuwe manier om nauwkeurig aan te tonen welk type afstoting er gaande is in een donornier. Dit helpt de arts om afstotingsverschijnselen gerichter te behandelen.  

Clahsen onderzoekt weefselbiopten van getransplanteerde nierpatiënten bij wie de donornier niet goed werkt. ‘Een patiënt wil natuurlijk het liefste dat de donornier de rest van zijn of haar leven goed blijft werken. Helaas weten we dat bij ongeveer de helft van de patiënten het transplantaat na gemiddeld 10 jaar stopt met functioneren. Een van de belangrijkste oorzaken is chronische afstoting’, legt Clahsen uit.  

Wachtlijst 
‘De patiënt komt dan opnieuw op de wachtlijst en moet weer gaan dialyseren. Dat is ontzettend ingrijpend. Het ultieme doel van het Transplantatie Instituut is dan ook: ‘one organ for life’ voor iedere patiënt.’ 

Als de nefroloog tijdens controle van de bloedwaarden van de transplantatiepatiënt ziet dat de donornier het niet goed doet, wordt een biopt van het transplantaat genomen. Dat biopt belandt bij Clahsen onder de microscoop. De coupes worden ook gedigitaliseerd voor beoordeling en bespreking met de nefroloog. Vervolgens kunnen de cellen in het biopt op eiwitniveau worden geanalyseerd met beeldvormende technieken. Daarbij worden de verschillende soorten ontstekingscellen aangekleurd. 

T-cellen 
Het moleculair instrument dat Clahsen ontwikkelde, helpt bij de interpretatie van de biopten. ‘We kunnen steeds beter vaststellen om wat voor soort afstoting het gaat. Afstoting kan namelijk in gang worden gezet door antistoffen in het bloed, maar ook door de T-cellen. Dat zijn witte bloedcellen die een belangrijke rol spelen in ons immuunsysteem.’ 

Weten wat er aan de hand is in de donornier  is belangrijk, want een afstoting door antistoffen vraagt om een ander behandelplan dan een afstoting door T-cellen. ‘De resultaten van onze analyse geven de behandelend arts dus de mogelijkheid om de afstotingsverschijnselen meer gericht te behandelen.’ 

Clahsen ontwikkelde het instrument samen met het Internationale Banff Consortium, een groep artsen en onderzoekers uit binnen- en buitenland. Ze won voor haar bijdrage aan de transplantatiegeneeskunde de Wetenschapsprijs van de Nederlandse Transplantatie Vereniging. 
 
Met het moleculair-instrument deden Clahsen en haar mede-onderzoekers een belangrijke ontdekking. Bij een bepaalde soort chronische afstoting die aanvankelijk leek te worden veroorzaakt door antistoffen, blijken nu toch de T-cellen een prominente rol te spelen. ‘Met dit nieuwe inzicht kunnen er gerichtere medicijnen en behandelingen worden ontwikkeld om dit type chronische afstoting tegen te gaan.’ 

Inzicht 
De moleculaire analyses moeten op termijn ook meer inzicht gaan verschaffen in de afstotingsverschijnselen door antistoffen. ‘We willen weten: welke genen worden er dan aangezet? Welke antistoffen en ontstekingscellen spelen precies een rol? Ook afstotingsverschijnselen die worden veroorzaakt door antistoffen, moeten in de toekomst beter kunnen worden behandeld.’  

AI 
Op korte termijn wil Clahsen ook diagnostische modellen ontwikkelen. Artificial intelligence (AI) moet daarbij gaan helpen. Ze laat een digitaal plaatje zien van een aangekleurd plakje van een biopt.‘Als ik met mijn menselijk oog naar deze afbeelding met cellen kijk, tel ík grofweg zestig aangekleurde CD3-cellen. Maar mijn collega ziet er misschien 55. Of 65. Daar zit dus variatie in. Artificial intelligence ziet objectief precies hoeveel cellen het zijn. Altijd. En AI telt veel sneller’, legt ze uit. Het gebruik van AI geeft, samen met het moleculair instrument en de beoordeling van het weefselbiopt, een nauwkeuriger diagnose. 

Clahsen vindt de Wetenschapsprijs van de NTV een mooie erkenning. Maar ze haast zich te zeggen: ‘Ik ben onderdeel van een team. Ik leg een stukje in de puzzel. Samen met de nefroloog, de immunoloog en de chirurg proberen we het mysterie achter het afstotingsproces van een transplantaat te ontrafelen.’  

Bron: Erasmus MC