Hoe kunnen digitale platforms helpen om personeelsschaarste in de ouderenzorg tegen te gaan?

Digitale platforms spelen een belangrijke rol in het anders organiseren van de zorg. Dat is nodig om aan de toenemende zorgvraag te voldoen, ook met het oog op oplopend personeelstekort. Een belangrijk onderwerp dat ook regelmatig wordt aangestipt door vakblad ICT & Health. Vorige maand verscheen in dit magazine een artikel van ActiZ over de inzet van platforms in de zorg. In het artikel vertellen Joost Adams, beleidsadviseur bij ActiZ, en Kitty Spaan en Martine Maes, aanjagers van de ActiZ Livings Labs, over het arbeidsmarktvraagstuk en de voor- en nadelen van platforms voor de ouderenzorg.

De zorgvraag neemt de komende jaren sterk toe door vergrijzing. Nu al zijn er ruim 25.000 vacatures in de verpleging, verzorging en de thuiszorg. Mede door de groeiende zorgvraag zal de schaarste aan personeel oplopen tot 90.000 in 2030. De demografische ontwikkelingen, het tekort aan personeel en de manier waarop we de arbeidsmarkt vormgeven en het werk organiseren, zorgen ervoor dat de zorgverlening vastloopt. Nu al hebben sommige zorgorganisaties een cliënten- of opnamestop.

Platforms
Veel zorgorganisaties oriënteren zich daarom op de inzet van digitale platforms. Deze online omgevingen zijn  gericht op het anders organiseren van werk en flexibeler inzet van zzp’ers. Een platform regelt wie, waar en wanneer wordt ingezet. Sommige platforms zijn gericht op matching of optimalisering van het proces van inzetten van personeel. Denk aan Extra handen voor de zorg, dat in de coronacrisis werd ingezet om vraag naar en aanbod van extra personeel regionaal samen te brengen. Andere initiatieven richten zich bijvoorbeeld meer op slimmer en taakgericht organiseren van werk.

Een platform kent verschillende rollen, vertelt Joost Adams. Aanbieders: leveranciers van een digitaal platform en klanten: organisaties en mensen die er gebruik van maken. Platforms kennen ook een marktmeester. Adams: ‘De rol van de marktmeester is heel belangrijk: die organiseert de markt, zorgt voor vergunningen en organiseert de regels van het spel. In de opkomende platformmarkt in de zorg is er (nog) geen marktmeester die de regels van de inzet van zorgmedewerkers (op sectorniveau of centraal niveau) bepaalt. Dat zou wel goed zijn. Een marktmeester is nodig om centraal kaders te stellen en afspraken te maken. Zo kunnen lokaal en regionaal de mogelijkheden van platforms op een goede wijze benut worden.’

Anders organiseren in de zorg thuis
Eén manier om de zorgverlening toekomstbestendig te maken, is om het werk anders en slimmer te organiseren. ActiZ ondersteunt daarom vijf Living Labs waarin zorgorganisaties in de wijk gaan experimenteren met nieuwe manieren om dat te doen. Vanuit de ideeën van de wijkteams en andere direct betrokkenen voeren de zorgprofessionals in het klein experimenten uit. Samen bekijken zij wat werkt en bijdraagt aan het anders organiseren van zorg in de toekomst.

De centrale vraag: hoe krijgen we het werk in de zorg thuis verricht? Een onderdeel van de Living Labs is de oriëntatie op de inzet van digitaal platforms om dit te faciliteren. Zo wordt er onder meer geëxperimenteerd met platformen Dytter, Part-up, Regionet en PIDZ.

Voordelen
Er zijn verschillende voordelen voor de inzet van een digitaal platform. Mensen worden makkelijker betrokken bij het zorgproces. Door meer te denken in taken dan in functies, kunnen bepaalde taken worden ingevuld door mensen die eerder geen of op een andere manier onderdeel uitmaakte van het zorgproces. Denk aan mantelzorgers, vrijwilligers in de wijk of studenten.

Ook helpt een platform om vraag en aanbod zo goed mogelijk in beeld te krijgen en efficiënter te matchen. Het is voor een organisatie een uitdaging om zicht te houden op welk aanbod er is, binnen of buiten de organisatie. Een digitale matchingsomgeving kan ook ondersteunen bij het optimaal inzetten van talent en vaardigheden naar taken en rollen, in plaats van volgens diensten of functies. Daarnaast bieden platformen organisaties de mogelijkheid om data te verzamelen rondom zoekacties, inzet, reviews en tevredenheid. Hierdoor sluit het steeds beter aan bij de praktijk.

Risico’s
Een van de risico’s van een digitaal platform is dat het wel kijkt naar de optimale match tussen werk en werknemer, maar niet voldoende naar de relatie die een zorgverlener heeft met een cliënt. In andere sectoren blijkt dat het werk via platforms niet altijd leidt tot de beste kwaliteit. Een ander risico is dat zorgmedewerkers steeds meer zeggenschap over hun werk willen hebben, terwijl werken via een platform de mogelijkheden daartoe juist beperkt.

Ook is duidelijkheid over werkomstandigheden en oog voor het welzijn van de medewerkers niet altijd onderdeel van het algoritme van een platform. En om voordeel te halen uit een platform en een voldoende lerend algoritme, moet de omgeving voldoende vraag en aanbod bevatten.

Uber en de impact van de recente uitspraak
Verschillende zorgorganisaties experimenteren al met de inzet van digitale platforms. In andere sectoren worden dit soort online omgevingen al volop gebruikt. Een bekend voorbeeld is taxivervoersbedrijf Uber.

Vorig jaar sleepte vakbond FNV het bedrijf voor de rechter, omdat chauffeurs minder rechten hebben, zelf niet kunnen bepalen hoe ze hun werk uitvoeren en minder verdienen dan chauffeurs in loondienst. De rechter oordeelde dat Uber de chauffeurs vanaf nu automatisch in dienst moet nemen en moet betalen en behandelen volgens de CAO Taxivervoer.

Het is nog niet duidelijk wat de impact gaat zijn van deze uitspraak op andere sectoren waar steeds meer arbeid wordt georganiseerd via platforms. Met de uitspraak van de rechtbank worden werknemers wel beter beschermd tegen de machtpositie van een platform. Het risico op beperkte zeggenschap wordt hiermee minder. In de gezondheidszorg speelt dit vraagstuk nog niet, maar dat is wel mogelijk als platformen een prominentere rol gaan spelen.