Met kennis van nu had een nationale lockdown voorkomen kunnen worden

Regionale maatregelen hadden een nationale lockdown overbodig kunnen maken tijdens de eerste coronagolf

Moet het hele land op slot? Of alleen een regio? Bij een volgende pandemie of grote corona-uitbraak spelen dit soort vragen weer op. Een nieuw model helpt om dan goede keuzes te maken. Het model kan ook terugkijken: ‘Regionale maatregelen hadden een nationale lockdown overbodig kunnen maken tijdens de eerste coronagolf.’

Het lijkt wel een game, dat wat zich afspeelt in de computers van de onderzoekers. In hun ‘spel’ simuleren zij allerlei mensen die in Nederland wonen, werken en reizen. Vervolgens draaien de wetenschappers aan wat knoppen. Afhankelijk van welke knop, verspreidt het coronavirus zich over de landkaart. De ene keer kleurt alleen de onderkant rood. De andere keer het hele land.

Toch is dit geen spel maar een serieus model. ‘Het laat zien wat er zou zijn gebeurd als er tijdens de eerste coronagolf andere keuzes waren gemaakt’, zegt Sake de Vlas, hoogleraar infectieziektemodellering bij het Erasmus MC. Dus als er in plaats van een volledige lockdown bijvoorbeeld slechts enkele gemeenten waren dichtgegooid. Hoeveel ziekenhuisopnames waren er dan geweest? ‘Dit model geeft dus inzicht in de keuzemogelijkheden en de gevolgen daarvan.’

Geografische verschillen
Dat biedt meer dan het model dat beleidsmakers nu gebruiken. ‘Ons model houdt speciaal rekening met geografische verschillen. We hebben er gegevens in verwerkt van alle 380 gemeenten. ‘Dat is belangrijk want mensen in een grote stad gedragen zich anders dan inwoners van een dorp. Ze gaan bijvoorbeeld meer uit omdat er meer uitgaansgelegenheden zijn. En het gedrag van mensen heeft invloed op het aantal besmettingen. Ook is het woon-werkverkeer heel verschillend over het land.’

Het nieuwe model is handig voor als er een nieuwe coronagolf toeslaat. Dat houden onderzoekers in de gaten door rioolwater te testen. ‘Ze kunnen dan dus ook zien wáár een nieuwe variant is. Vervolgens kan ons model het effect voorspellen van verschillende maatregelen, op lokale, regionale of landelijke schaal. Maar ook bij de uitbraak van een heel ander virus biedt het model handvatten. ‘We hebben immers nu een basis van een voorspelmodel. In de toekomst kunnen we daardoor ook met gegevens van nieuwe virussen onze opties sneller beoordelen.’

Twee jaar sleutelen
Het model is een samenwerking tussen onderzoekers van het Erasmus MC, de Universiteit Utrecht en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Ze sleutelden twee jaar aan het model om het zo nauwkeurig mogelijk te krijgen. De resultaten van hun onderzoek hebben ze gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift eLife. ‘We moesten de juiste balans vinden: te veel gegevens maakte het traag en onwerkbaar, en te weinig maakte het onrealistisch’, zegt Luc Coffeng, universitair docent infectieziektebestrijding en wiskundig modelleur.

De onderzoekers combineerden mobiliteits- en geografische gegevens om een realistische simulatie te maken. ‘Daarvoor hebben we anonieme signalen gebruikt van mobiele telefoons en gegevens van Google. Uit die combinatie konden we bijvoorbeeld afleiden hoe de mobiliteit veranderde toen de scholen dicht gingen’, zegt Coffeng. Ook keken ze naar de leeftijd van mensen en het soort activiteit dat ze op bepaalde momenten deden. Of ze thuis waren, op school of op hun werk.

Wat als?
Interessant is ook wat het model ons vertelt over de aanpak tijdens de eerste golf, in maart 2020. Toen vond in Brabant de eerste Nederlandse corona-uitbraak plaats en ging het hele land op slot. Wetenschappers bleven zich afvragen: Wat als we de informatie hadden gehad om lokaal maatregelen te nemen? Zou dat hetzelfde effect hebben gehad op de verspreiding van het coronavirus?

‘Het algemene beeld is dat als je de getroffen gemeenten achter slot en grendel gooit, andere regio’s niet meteen dezelfde zware maatregelen hoeven te nemen. Lokale maatregelen kunnen dus de maatschappelijke lasten in andere regio’s verminderen, vergeleken met een landelijke lockdown’, zegt De Vlas. ‘Sommige gemeenten hadden langer kunnen wachten met in lockdown gaan. Enkele gemeenten hadden dat helemaal niet hoeven doen. Ook zien we dat het sluiten van de scholen geen toegevoegde waarde heeft gehad.’

Voorzichtig
Dat betekent niet dat Nederland het in 2020 slecht heeft aangepakt. ‘We wisten toen nog maar heel weinig van het virus en moesten dus wel voorzichtig blijven. Maar onze studie geeft wel inzicht in de mogelijkheden. Het laat zien dat we met een goede voorbereiding, en de juiste gegevens, in de toekomst een regionale aanpak kunnen overwegen.’

Bron: Erasmus MC / Sylvia Marmelstein

Tags bij dit artikel:

• Regionale
• gemeenten
• Maatschappelijke
• Erasmus MC
• aanpak
• nationale
• lockdown