Reuk en smaak kunnen worden aangetast door ziekte of de behandeling ervan

Patiënten van het UMCG die langere tijd eetproblemen hebben doordat ze smaken en geuren anders ervaren, kunnen via hun behandelaar een smaaktest aanvragen

‘Als slootwater, zo vies smaakt appelsap nu. En laatst had een vriendin pasta gekookt maar of er spinazie of pesto doorheen zat, geen idee. Eten is voor mij geen lol meer aan', vertelt Titia Haspers. Door een ziekte of behandeling kunnen je smaak en reuk worden aangetast. Met een smaaktest en persoonlijke adviezen wil het UMCG patiënten die hiermee kampen helpen.

‘Na mijn operatie moest ik weer wennen aan eten', vertelt Titia die haar tongamandel heeft laten verwijderen omdat die chronisch ontstoken was. ‘Alles waar een smaakje aan zat gaf pijn, alsof ze met messen in mijn tong staken. Dus at ik alleen kale rijst, pasta en crackers, en dronk water. De pijn was na een week of zes weg, maar mijn smaak ook. Helaas nog steeds en ze weten niet hoe dat komt.’ 

Tegen heug en meug 
Door een ziekte of de behandeling ervan, kunnen je reuk en smaak worden aangetast. Zo zijn er patiënten die na een coronabesmetting last houden van geur- en smaakverlies of die door een chemokuur een nare metaalsmaak ervaren of van etensgeuren alleen al misselijk worden. ‘Voor je herstel is het heel belangrijk om goed te blijven eten, maar als dat tegen heug en meug gaat, is dat heel naar', vertel diëtist Madieke Douma. ‘Ook kan het een flinke impact hebben op je sociale leven. Je gaat bijvoorbeeld plekken vermijden waar het naar eten ruikt of er ontstaan irritaties tussen mensen. Dan heeft je partner bijvoorbeeld extra lekker gekookt in de hoop dat je goed eet, en is het frustrerend als het je weer niet smaakt.’ Titia herkent dit. ‘Ik baal ervan dat als iemand z'n best op een maaltijd heeft gedaan, ik er niets van proef en alleen kan zeggen dat het er heerlijk uitziet. Uit eten gaan of traktaties op het werk, voor mij is er allemaal niks meer aan.’  

Prikkelingen 
Diëtisten, maar ook artsen, koks en anderen in het UMCG, trekken zich het lot van patiënten als Titia aan en daarom is er een projectgroep opgericht. Die bekijkt wat het UMCG kan doen om patiënten weer met meer plezier te laten eten. Bijvoorbeeld door ze een smaaktest aan te bieden. ‘Je hebt vijf basissmaken: zout, zuur, bitter, zoet en umami', legt Madieke uit. ‘Om te onderzoeken welke smaken een patiënt nog proeft en wel of niet lekker vindt, laat ik ze papieren strips met deze smaken proeven. Ook test ik of ze prikkelingen die peper, gember of wasabi geven, prettig vinden. En als hun reuk is aangetast laat ik ze ook ruiken aan staafjes met de geuren nootmuskaat, kaneel, munt en basilicum.’ 

Op aanraden van haar KNO-arts deed Titia zo'n test. Madieke nam die af en ze schrokken van de uitkomst. ‘Zelfs bij het zure strookje vertrok ik geen spier', zegt Titia. ‘Ik proef alleen nog maar iets dat mierzoet of zout is. Nu snap ik waarom ik soms zo'n zin in chips heb en drie suikerklontjes in de koffie deed.’ 

Eten is ook beleving 
Met de uitkomst van de test stelt de diëtist een persoonlijk smaakpaspoort op met ingrediënten en adviezen voor het bereiden van gezonde maaltijden en tussendoortjes. Is een patiënt opgenomen, dan wordt het paspoort ook naar de keuken in het UMCG gestuurd. De koks hebben een speciale cursus smaaksturing gevolgd en weten hoe ze maaltijden kunnen aanpassen. ‘Moet het zoeter, dan passen we bijvoorbeeld de bereidingswijze aan. Zo smaakt hutspot veel zoeter als je de uien en wortels eerst lichtjes aanbraadt’, vertelt dieetkok Ria van der Schuur. ‘Kun je niet tegen etensgeuren, dan maken we een maaltijdsalade of soep die koud ook heerlijk is. En heb je geen trek, dan moet je geen vol bord voor je neus krijgen. Eten is ook beleving. Met kleinere porties die er aantrekkelijk uitzien doen we iemand meer plezier.’ 

Speciale proeverij 
Omdat veel kankerpatiënten het eten tegenstaat, organiseren de koks en diëtisten af en toe speciale proeverijen voor ze op de verpleegafdeling. Leuk om voor patiënten te doen, vindt Ria: ‘We maken dan allerlei kleine gerechtjes, zoals neutrale smoothies die ze naar smaak kunnen aanpassen. Zuurder maken met citroensap, pittiger met stukjes gember of rode besjes erdoor doen zodat het een bittere smaak krijgt. Patiënten zijn vaak blij verrast als ze ontdekken dat ze iets echt lekker vinden.’ 

Liever een cracker 
Titia is blij dat ze de smaaktest heeft gedaan want nu blijft ze niet nodeloos zoeken naar dingen die haar wel goed smaken. De adviezen uit haar smaakpaspoort om het eten zoeter of zouter te maken past ze niet zo veel toe ‘want het smaakt nog steeds nergens naar. Ik kan het beter zoeken in de structuur. Ik eet bijvoorbeeld graag crackers en eerder vond ik spa rood niet lekker, maar nu houd ik van het bruisgevoel.’ 

Patiënten van het UMCG die langere tijd eetproblemen hebben doordat ze smaken en geuren anders ervaren, kunnen via hun behandelaar een smaaktest aanvragen. Er zijn nu een paar diëtisten die de testen afnemen, maar het is de bedoeling dat meer diëtisten dat gaan doen en er een polikliniek komt voor patiënten met smaak- en reukproblemen. Om alle kennis die hierover in het UMCG aanwezig is te bundelen, is er een expertisegroep opgericht. Die heeft ook het initiatief genomen om de Landelijke Expertisegroep Smaak- en Reukverandering Oncologie op te richten zodat kankerpatiënten die kampen met smaak- en reukproblemen beter worden geholpen.  

Bron: UMCG

Tags bij dit artikel:

• zout
• UMCG
• diëtisten
• smaaktest
• reukproblemen
• etensgeuren
• basissmaken
• zoet
• zuur
• bitter
• umami